Opvoeden zonder straffen en belonen | Responsief ouderschap

Het is al meer dan een half jaar geleden dat ik naar de lezing ‘opvoeden zonder straffen en belonen’ van Jurgen Peeters ging. Ergens wil ik graag met jullie delen hoe wij opvoeden zonder straffen en belonen maar langs de andere kant ben ik ook wat bang voor commentaar. Opvoeding is iets persoonlijks en iedereen doet waar zij zich goed bij voelen, dus laat ik dan ook ineens een grote disclaimer plaatsen:

Dit is hoe wij onze kinderen opvoeden. En dat wil niet zeggen dat ik commentaar of kritiek heb op mensen die het anders doen. Ik wil ook niet zeggen dat wij alles weten over opvoeden of ik een expert bent. Ik zit ook dagelijks met mijn handen in mijn (uitvallend) haar. Er wordt zowel in de ik als in de wij-vorm gesproken, maar weet dat wij beide achter deze methode staan, hoewel consequentie – hoe belangrijk ook- niet altijd gemakkelijk is voor ons allebei.

Mijn baby is een peuter met een eigen willetje

Je baby wordt een peuter en ineens moet je je bewust gaan bezig houden met opvoeden. Je merkt dat je peuter al eens fratsen uithaalt waar je als ouder niet akkoord mee bent. Zoiets begint dan met (on)bewust zijn/haar beker op de grond te gooien. Je kan daarop boos worden en de beker afpakken en/of zelfs je peuter in time out zetten. Wij proberen gedrag te koppelen aan de ontwikkeling of behoefte van een kind en hem/haar de ruimte geven om te laten experimenteren. In dit specifiek geval probeert de peuter een verband te zien tussen oorzaak en gevolg. Als ik mijn beker op de grond gooi, maakt dat lawaai, ligt er water overal, mama komt naar hier, mama wordt boos, ik krijg de beker terug, … In zo’n geval proberen wij (herhalend tot het vervelend wordt) duidelijk te maken dat je aan tafel niet met een beker gooit omdat alles dan vol hangt. Wat ook altijd heel goed werkt, is een alternatief aanbieden. Als je graag met een beker met water gooit, kan je dat buiten doen of geef je een plastic beker zonder water binnen.

Pick your battles

Dit is echt mijn mantra. Je merkt heel snel dat je baby/peuter of kleuter een eigen willetje vormt. Ik kan niet echt uitleggen wat ik hier mee bedoel, dus ik geef je enkele voorbeelden.

Wil je peuter absoluut niet gaan slapen? Dan stel ik mij de vraag. Wil ik een uur bezig zijn met inpraten, instoppen, heen en weer lopen, … Of hou ik haar gewoon nog eventjes op zodat ze na een uurtje moe genoeg is om te gaan slapen? Wij zijn ook niet elke dag even moe. Er zijn natuurlijk wel regels, anders zou ze het elke avond zo laat maken. Na haar bedtijd, als ze nog niet moe is, mag ze nog wat spelen, lezen, … maar zetten wij bijvoorbeeld de tv niet meer aan.

Stel je wil vertrekken naar de winkel en je peuter wil graag die mooie gele laarzen aandoen en het is 30 graden buiten. Als mama wil je graag dat ze die sandalen aandoen of (eerlijk is eerlijk) die laarzen passen helemaal niet bij haar outfit. Maar in dit geval is het gewoon gemakkelijker voor beide partijen om je peuter zijn/haar laarzen te laten aandoen.

Wat als ….

Er zijn natuurlijk ook 101 situaties waarbij jullie nu denken, wat als we door moeten naar school en zij wil nog wat puzzelen? (bijvoorbeeld)

Het is belangrijk om altijd te communiceren met je peuters. Ze begrijpen vaak meer dan je denkt. Ik probeer er altijd bij te vertellen waarom ik iets van haar verwacht. ‘Ik wil graag op tijd op school zijn en nu is er geen tijd meer voor die puzzel. Die kan je wel straks maken als we terug zijn’. Als je peuter geen zin heeft om de puzzel te laten liggen, is het op dat moment wel nodig om haar fysiek uit de situatie te halen en te vertrekken. Maar ook dan benoem ik haar gevoelens en blijf ik praten. ‘Ik weet dat je nog graag wou puzzelen en dat je nu boos bent. We moeten nu echt door anders komen we te laat op school. Na school kan je verder puzzelen en als je wil puzzel ik even mee.’

Dit werkt voor onze dochter 9/10 keer. Ik probeer haar ook altijd af te leiden meteen erna. ‘Wie zou er al op school zijn?’, ‘Heb je vandaag turnen’ , …

Consequent zijn

Ik denk dat dit een belangrijke is, welke manier van opvoeden je ook toepast. Kinderen weten graag wat ze aan je hebben. Vorige keer legde ik het op een domme manier uit aan een vriendin. Ik sta dan ook bekend om mijn domme vergelijkingen en metaforen.

Stel je gaat naar de bakker en je betaald daar altijd cash en dus je hebt cash bij. Eenmaal aangekomen blijkt dat de bakker nu enkel nog Bancontact aanneemt. Je vloekt eens binnensmonds, want je hebt enkel cash mee, maar je gaat naar huis om je bankkaart te gaan halen zonder al teveel problemen. De dag erop ga je terug naar de bakker met je bankkaart om dan te vernemen dat op woensdag de bakker enkel cash ontvangt. Iedereen zou hier knetter van worden en misschien zelfs eens brullen. Zo denk ik dat een peuter zich voelt als ze de ene keer wel op die molen mag en de andere keer niet. Wil dat dan zeggen dat je peuter elke keer wel of elke keer niet op die molen mag? Natuurlijk niet, maar als je ‘nee’ zegt, dan blijft dat ook een nee voor die keer. Zo is het voor je peuter ook duidelijk dat die nee een nee blijft. Leg ook altijd even uit waarom het niet kan vandaag en denk ook even na of het die discussie waard is. Heb je de tijd om even op die molen in de winkel te gaan, laat hem/haar dan gaan. (Pick your battles, remember!). Ellie gaat vaak (zonder geld) in de molen aan de supermarkt. Tenzij we ons moeten haasten.

Met het voorbeeld van het puzzelen hierboven. Ik zal er ook alles aan doen om meteen na school even tijd te nemen om met haar te puzzelen. Mijn kind heeft het geheugen van een olifant, dus het is zo belangrijk om te doen wat ik haar beloofd heb. Als ik dan de volgende keer aan haar vertel dat ik iets zal doen, weet zij dat ik dat ook echt zal doen. Stel dat ik geen tijd zou maken om met haar te puzzelen en de volgende ochtend komt ik terug met het zinnetje ‘Na school kan je verder puzzelen en als je wil puzzel ik even mee’ gaat ze echt niet zo vlot meegaan, want zij weet dat ik het niet mee zal puzzelen en kan ik op mijn kop gaan staan.

Er zijn ook momenten dat iets niet mag en dan is het ook belangrijk om consequent te zijn. Als Ellie voor het eten vraagt om een ijsje, zal ik haar ook moeten uitleggen dat we bijna aan tafel gaan en dat we dus eerst gaan eten. Ze zal met momenten ook heel hard blijven zeuren. Dan is het aan mij om geduldig te blijven en rustig te blijven herhalen dat we bijna gaan eten. De kunst bestaat erin om dan ook afgeleid te krijgen door bijvoorbeeld te laten helpen met koken en/of de tafel te dekken. Ik doe verder ook geen beloften dat ze dat ijsje krijgt als ze haar bord leeg eet of zoveel happen neemt.

Niet straffen

Straffen doen we enkel uit (on)macht. Je wil laten zien dat je de baas bent en controle hebt over de situatie, net wat je kind op dat moment ook probeert en dat geeft conflicten. Je leert je kind door te straffen om te luisteren naar diegene die de baas is. Het stimuleert niet tot samenwerken of zelf nadenken, noch bevordert het de ontwikkeling van de sociale vaardigheden.

Onvoorwaardelijk ouderschap gaat niet uit van het gedrag, maar van de behoefte achter het gedrag. Het is dan aan ons om op zoek te gaan naar de emotie of behoefte die erachter schuilt. Is ze moe, verveelt ze zich, is er iets gebeurd, …. Wat trouwens niet wil zeggen dat ze zomaar alles mag doen omdat ze moe is of zich verveelt.

Wanneer een peuter lastig gedrag vertoont, reageren we op dat gedrag. Je kind gooit zich op de grond, dus proberen we het te stoppen. Ze maken iets kapot, dus geven we een straf of consequentie. Je wil graag dat je peuter leert van een ‘straf’, maar eigenlijk maak je ze angstig of onzeker en gaat het doel van de straf aan ze voorbij. Stel je kind trapt een deur in, leert hij veel meer door mee de deur te repareren dan op zijn kamer in straf te zitten.

Hoe pakken wij dit bijvoorbeeld aan? Stel dat Ellie met speelgoed begint te gooien, dan probeer ik haar duidelijk te maken dat ik het niet fijn vindt en dat haar speelgoed zo stuk gaat. Desnoods moet ik haar zelf laten ondervinden dat het zo stuk gaat en dat het dan voor de vuilbak is. Niet ecologisch, maar wel realiteit en efficiënt. Ik merk nu ze ouder wordt dat ze vaker nood heeft om het zelf uit te zoeken in plaats van mij te geloven.

Indien ze zichzelf of haar zus in gevaar brengt dat moet ik haar uit de situatie verwijderen. Maar dit wil niet zeggen in een time-out. Ik blijf bij haar en leg uit waarom ik haar weg neem om erna samen weer verder te spelen of verder te wandelen. Je snapt ook dat ik haar niet bijvoorbeeld aan het vuur zal laten voelen om aan te tonen dat het wel degelijk gevaarlijk is.

Niet belonen

Wij proberen ook niet te belonen en dat is dan weer gemakkelijker gezegd dan gedaan. Ik zou maar al te graag de hele dag ‘bravo’, ‘flink’ en ‘goed zo’ willen roepen. Ik ben zo trots op haar en dat wil ik ook tonen, maar dat kan ook op een andere manier. (Al kan een bravo hier of daar geen kwaad hoor.)

Het idee daarachter is, dat je kinderen leert om iets te doen omdat ze het zelf fijn vinden en niet omdat iemand daar voor applaudisseert. Stel je peuter heeft een tekening gemaakt. Je hebt al snel de neiging om te zeggen ‘wat een mooie tekening’. Maar de theorie achter niet belonen is, dat je kinderen leert genieten van het proces en niet van het resultaat. Dan kan je bijvoorbeeld interesse tonen in het proces of vragen stellen. En natuurlijk is het ook oké om af en toe eens te zeggen dat het een mooie tekening is, maar gewoon niet voor elke krabbel die je peuter zet.

Nog eens verder gaan op het voorbeeld van het ijsje. Mocht ze na onze maaltijd nog een keer vragen naar dat ijsje (dat trouwens gewoon een bevroren smoothie is), dan krijgt ze dat. Ongeacht of ze nu ‘flink’ of ‘niet flink’ at. We koppelen gewoon het geven van dat ijsje niet aan gedrag of handelingen. Het ijsje is geen beloning voor iets.

Met vallen en opstaan

Opvoeden is gewoon een proces met vallen en opstaan. Zoals ik al zei weet ik het ook niet altijd. Ik kan ook altijd rekenen om mijn vriendinnen om mij te helpen als ik het even niet meer weet. Ga ik toch de mist in, praat ik met Ellie. Zo ziet zij ook dat er fouten gebeuren en dat we daaruit kunnen leren.

Ik ben ook lid van een Facebookgroep met mama’s die ook bezig zijn met responsief opvoeden. Wij delen daar lief en leed, op die manier zie ik vaak situaties voorbij komen plus ‘oplossingen’ om het responsief aan te pakken. Als een situatie hier dan thuis voorkomt, weet ik meestal hoe ik het responsief moet aanpakken.

Zoals ik al hierboven zei, vind ik het eng om over onze opvoeding te praten. Je zal altijd mensen hebben die hierop commentaar hebben. Waarom praat ik er dan wel over? Omdat ik hoop dat ik iemand kan inspireren. Ik kan je trouwens het boek ‘Kinderen zijn geen puppy’s’ van Jurgen Peeters aanraden. Het leest vlot en hij krijgt het ook net iets beter uitgelegd dan ik. Want alles omvatten in één blogpost is haast onbegonnen werk. Responsief ouderschap is trouwens zoveel meer dan opvoeden zonder straffen en belonen.

X Jess

Lees meer:

Natuurlijk ouderschap via de zeven baby B’s

• #1: Bandvorming
• #2: Borstvoeding
• #3: Begeleiding van huilen
• #4: Babydragen
• #5: Baby in bed
• #6: Behoedzaam voor babytrainers
• #7: Balans en begrenzing

Het nut van driftbuien bij peuters
Sensitief reageren op driftbuien
Begeleiding van het huilen
De peuterpuberteit, kalmte zal u redden